Trong thời gian qua,
cùng với sự phát triển như vũ bão của cách mạng khoa học công nghệ, xã hội loài
người đang bước vào cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ 4 với một loạt các công
nghệ tự động hóa hiện đại, trao đổi dữ liệu và chế tạo và kết nối vạn vật. Lợi
dụng vấn đề này, một số phần tử lớn tiếng rêu rao rằng: chủ nghĩa tư bản đã
thay đổi về chất nhờ việc ứng dụng những thành tựu của khoa học - công nghệ vào
trong mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Theo đó, trong phương thức sản xuất tư
bản ngày nay không còn hiện tượng người bóc lột người, xã hội tư bản là xã hội
tiến bộ nhất trong lịch sự nhân loại mà loài người cần hướng đến.
Thực ra, những giọng điệu
tuyên truyền đó vẫn không có gì mới và xa lạ đối với chúng ta. Về bản chất
chúng vẫn theo những lỗi mòn cũ muốn phủ định giá trị vĩnh hằng của chủ nghĩa
Mác-Lênin, và tạo cảm giác mở hồ cho những người cộng sản trong cuộc đấu tranh
trên lĩnh vực tư tưởng.
Nhìn nhận về vấn đề
này, Đảng ta khi bàn về chủ nghĩa tư bản ngày nay, đã khẳng định “Hiện tại, chủ
nghĩa tư bản còn tiềm năng phát triển, nhưng về bản chất vẫn là một chế độ áp bức,
bóc lột và bất công. Những mâu thuẫn cơ bản vốn có của chủ nghĩa tư bản, nhất
là mâu thuẫn giữa tính chất xã hội hoá ngày càng cao của lực lượng sản xuất với
chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa, chẳng những không giải quyết được mà
ngày càng trở nên sâu sắc. Khủng hoảng kinh tế, chính trị, xã hội vẫn tiếp tục
xảy ra. Chính sự vận động của những mâu thuẫn nội tại đó và cuộc đấu tranh của
nhân dân lao động sẽ quyết định vận mệnh của chủ nghĩa tư bản.”[1] Những nhận định trên của Đảng ta được dựa
một nền tảng vững chắc là chủ nghĩa Mác- Lênin, đồng thời xuất phát từ tình
hình thực tiễn phát triển của chủ nghĩa tư bản để Đảng đưa ra những đánh giá hết
sức khoa học về chủ nghĩa tư bản trong giai đoạn hiện nay.
Các nhà kinh điển C.Mác và Ăng ghen khi phân
tích về chủ nghĩa tư bản đã chỉ ra: từ khi mới ra đời, chủ nghĩa tư bản đã cho
con người thấy tính ưu việt của nó. Theo C.Mác, Ăng ghen, đó là một bước tiến
vĩ đại về phía trước trên những con đường phát triển của xã hội loài người. Nhưng
chủ nghĩa tư bản không phải là hình thái xã hội vĩnh hằng, khi nó thúc đẩy sự
phát triển của lực lượng sản xuất và xã hội hóa thì sẽ bị hình thái xã hội
thích ứng được với yêu cầu phát triển của lực lượng sản xuất mới thay thế. Kế
thừa và phát triển tư tưởng của
C.Mác-Ph.Ăngghen, nghiên cứu CNTB từ giai đoạn cạnh tranh tự do chuyển sang
giai đoạn độc quyền, Lênin đã chỉ ra bản chất kinh tế, chính trị của chủ nghĩa
tư bản độc quyền. Trên cơ sở nghiên cứu chủ nghĩa tư bản độc quyền, Lênin còn
khẳng định sự phát triển của chủ nghĩa tư bản độc quyền tất yếu sẽ dẫn đến sự
hình thành của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước. Theo cách nói của Lênin,
hiện nay trong chủ nghĩa tư bản khuynh hướng “phát triển vô cùng nhanh” nổi
trội hơn so với khuynh hướng ngừng trệ, thối nát vốn có của nó. Lênin cũng chỉ
ra, chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước vẫn còn nhiều tiền năng phát triển,
song đó là sự phát triển trong khuôn khổ chủ nghĩa tư bản và tiềm năng phát
triển đó không phải là vô hạn[2]. Càng
phát triển, mâu thuẫn càng sâu sắc phức tạp.
Trải qua quá trình phát triển, chủ nghĩa
tư bản ngày nay đã có những bước phát triển mới. Phương thức sản xuất này vẫn
tỏ ra vẫn còn sức sống nhất định, mâu thuẫn nội tại của chủ nghĩa tư bản hiện
không quyết liệt đến mức dẫn tới tình thế cách mạng. Bên cạnh đó, chúng ta thật
sự “chưa đánh giá hết khả năng co giãn của cơ cấu kinh tế tư bản chủ nghĩa,
cũng như tính linh hoạt của những người kinh doanh tư bản biết di động, tiến
thoái, đồng thời vẫn còn giữ được vị trí của họ”[3].
Thấy rõ được những sự biến đổi mới của chủ nghĩa tư bản, Đảng ta đã nhận định “Hiện
tại, chủ nghĩa tư bản còn tiềm năng phát triển”. Vậy phải chăng những biến đổi
mới, những biểu hiện mới của chủ nghĩa tư bản đồng nghĩa với việc quay trở lại
thời kỳ quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa vẫn đang phù hợp với lực lượng sản
xuất hiện đại? Câu hỏi này đụng đến một vấn đề lý luận khá phức tạp: mâu thuẫn
giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất dưới tư bản chủ nghĩa mang tính đặc
thù, khác với mâu thuẫn này trong các phương thức sản xuất trước chủ nghĩa tư
bản. Nếu như dưới các chế độ trước chủ nghĩa tư bản, một khi quan hệ sản xuất
không còn phù hợp với lực lượng sản xuất thì nó “ kìm hãm” sự phát triển của
lực lượng sản xuất. Mặc dù không thuận lợi song lực lượng sản xuất mới với công
nghệ mới vẫn ra đời trong lòng xã hội phong kiến nhưng chỉ phát triển đột biến,
bùng nổ sau khi nó phá tan quan hệ sản xuất cũ và kiến trúc thượng tầng cũ.
Dưới chủ nghĩa tư bản, khi đã mâu thuẫn với quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa,
lực lượng sản xuất vẫn có thời kỳ phát triển bùng nổ, mặc dù phát triển xen kẽ
với khủng hoảng, trì trệ, phát triển dẫn đến những hậu quả kinh tế- xã hội chống
lại bản thân sự phát triển như phân hóa giàu nghèo, phá hoại môi trường sinh
thái…Quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa có tính linh hoạt cao hơn nhiều so với
các quan hệ sản xuất trước đó. Đúng như C.Mác và Ph.Ăngghen đã viết trong Tuyên ngôn Đảng cộng sản “Giai cấp tư
sản không thể tồn tại, nếu không luôn luôn cách mạng hóa công cụ sản xuất, do
đó cách mạng hóa những quan hệ sản xuất. Trái lại đối với tất cả giai cấp công nghiệp trước kia thì việc duy trì nguyên
vẹn phương thức sản xuất cũ là điều kiện kiên quyết cho sự tồn tại của họ. Sự
đảo lộn liên tiếp của sản xuất, sự rung chuyển không ngừng trong tất cả các
quan hệ xã hội…làm cho thời đại tư sản khác với tất cả các thời đại trước”[4]. Vì vậy,
ngay khi đã mâu thuẫn sâu sắc với lực lượng sản xuất nó vẫn chưa hết khả năng
tự “ co dãn”, tự điều chỉnh để thích nghi với lực lượng sản xuất mới, qua đó
thúc đẩy lực lượng sản xuất tiếp tục phát triển trong thời kỳ nhất định.
Tuy nhiên, cho dù có điều chỉnh như thế
nào đi nữa, cho dù có khoác trên mình những “tấm áo choàng lông lẫy” như thế
nào đi nữa thì bản chất của chủ nghĩa tư bản vẫn không hề thay đổi, đúng nhưng
nhận định của Đảng ta “về bản chất vẫn là một chế độ áp bức, bóc lột và bất
công”. Sự áp bức, bất công đó thông qua sự thống trị của chủ nghĩa tư bản độc
quyền, của chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước. Sự thống trị đó không chỉ đóng
khung trong từng quốc gia, dân tộc mà được quốc tế hóa hơn bao giờ hết. Sự áp
bức bóc lột được che đậy dưới nhiều hình thức khác nhau và ngày càng mang tính
chất tinh vi hơn trước; hình thức bóc lột cũng luôn có sự thay đổi dựa trên
việc áp dụng những thành tựu của cuộc cách mạng khoa học công nghệ. Sự bóc lột
vượt khỏi biên giới quốc gia và được triển khai trên phạm vi quốc tế thông qua
nhiều hình thức
Dù có điểu chỉnh thích nghi nhưng chủ nghĩa tư
bản ngày này vẫn không thể vượt qua khỏi mâu thuẫn vốn có của nó. Những mâu
thuẫn đó bản thân nó không thể giải quyết triệt để trong khuôn khổ, trật tự tư
bản chủ nghĩa, đó chính là “mâu thuẫn giữa tính chất xã hội
hoá ngày càng cao của lực lượng sản xuất với chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ
nghĩa”, mà theo đánh giá của
Đảng ta “Những
mâu thuẫn cơ bản vốn có của chủ nghĩa tư bản, nhất là mâu thuẫn giữa tính chất
xã hội hoá ngày càng cao của lực lượng sản xuất với chế độ chiếm hữu tư nhân tư
bản chủ nghĩa, chẳng những không giải quyết được mà ngày càng trở nên sâu sắc”[5]. Mâu thuẫn đó được biểu
biện cụ thể ra là mâu thuẫn giữa sản xuất có khả năng vô hạn và tiêu dùng có
khả năng thanh toán bị hạn chế, giữa tư bản và người lao động làm thuê, giữa tư
bản và tư bản, trong một nước và trên phạm vi quốc tế, giữa các nước tư bản với
nhau, giữa các nước tư bản với các nước đang phát triển. Bên cạnh đó, các mâu
thuẫn mới cũng ngày càng thể hiện rõ nét đó là mâu thuẫn giữa sức sản xuất có
khả năng phát triển vô hạn với sự giới hạn của các nguồn tài nguyên và môi
trường, giữa nhu cầu nhất thể hóa và toàn cầu hóa với lợi ích của từng quốc gia
và của toàn bộ công đồng các nước, giữa cái tiến bộ và cái lạc hậu khi chuyển
đổi cơ sở vật chất kỹ thuật của nền kinh tế. Tính gay gắt của các mâu thuẫn
hiện nay thể hiện nổi bật ở những giới hạn mà chủ nghĩa tư bản đang vấp phải
trong cùng một lúc chưa từng thấy. Đó là, tài nguyên hạn chế trong khi lực
lượng sản xuất có khả năng phát triển vô hạn; guồng máy sản xuất có khả năng mở
rộng không ngừng trong khi khả năng thanh toán vẫn còn bị hạn chế; tốc độ tăng
năng suất lao động và tăng trưởng nói chung không thể cao và vẫn còn nguy cơ
thấp; bất bình đẳng xã hội gia tăng trên phạm vi quốc gia và quốc tế với nguy
cơ ngày càng trầm trọng; khủng hoảng kinh tế và tính không ổn định trên nhiểu
lĩnh vực; những mặt trái trên các lĩnh vực văn hóa, đạo đức chính trị, tình
trạng bào lực, tội phạm, xung đột sắc tộc tôn giáo có nguy cơ phát triển trầm
trọng, khó lường
Những giới hạn không thể vượt qua trên cho thấy,
chủ nghĩa tư bản hiện đại vẫn đang và sẽ tiếp tục phải đổi mặt với những nguy
cơ của khủng hoảng về kinh tế, xã hội, chính trị thậm trí nguy cơ một cuộc
khủng hoảng toàn diện mới có thể xuất hiện. Do vậy, Đảng ta nhận định
“Chính sự vận động của những mâu thuẫn nội tại đó và cuộc đấu tranh của nhân
dân lao động sẽ quyết định vận mệnh của chủ nghĩa tư bản.”[6].
Như vậy có thể thấy rằng, chủ nghĩa tư bản hiện đại trong khi chưa phát triển đến
giai đoạn diệt vong gần kề nó đang tiếp tục tiến triển một cách khách quan đến
một xã hội khác cao hơn, bất chấp ý nguyện chủ quan của bất cứ lực lượng xã hội
nào và do đó trong lòng nó đang chín muồi dần không chỉ những tiền đề vật chất,
kỹ thuật mà cả những mầm mống, những yếu tố nhiều mặt, những điều kiện ngày
càng đầy đủ hơn cho sự ra xã hội mới sau chủ nghĩa tư bản.
Phúc Lê
[1]
Đảng Cộng sản Việt Nam “Văn kiện Đai hội đại biểu toàn quốc lần thứ
XI”, Nxb CTQG, H- 2011, tr 68
[2] GS, TS Nguyễn Ngọc Long, “Chủ nghĩa Mác- Lênin vơi vận mệnh và tương
lai của chủ nghĩa xã hộ hiện thực”. Nxb CTQG, H- 2009, tr 374
[3] http://www.vov.vn/
“Nhận thức về chủ nghĩa tư bản hiện đại” bài viết của GS, TS Vũ Văn Hiền
[4] C.Mác và Ăng ghen: Toàn tập, Nxb
CTQG, H- 1994, T4, tr 600-601
[5] Đảng Cộng sản Việt Nam “Văn kiện Đai hội đại biểu toàn quốc lần thứ
XI”, Nxb CTQG, H- 2011, tr 68
[6]
Đảng Cộng sản Việt Nam “Văn kiện Đai hội đại biểu toàn quốc lần thứ
XI”, Nxb CTQG, H- 2011, tr 68
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét