QĐND - Xây dựng “Chính phủ kiến tạo phát
triển, liêm chính, hành động quyết liệt phục vụ người dân và doanh nghiệp” là
một định hướng của Chính phủ đang nhận được sự đồng tình, ủng hộ của xã hội.
Việc xây dựng Chính phủ kiến tạo phát triển hay Nhà nước kiến tạo phát triển
rất phù hợp với việc xây dựng kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
nước ta trong giai đoạn hiện nay.
Mô hình “Nhà nước kiến tạo phát triển” có
những ưu điểm gì?
Tổng thống Mỹ Donald Trump vừa ký sắc lệnh về
độc lập năng lượng, hạ thấp các tiêu chuẩn phát thải cho các nhà máy điện dùng
than. Việc hạ thấp tiêu chuẩn này được tin là sẽ tạo điều kiện để mở rộng sản
xuất điện than, nhờ đó mà ngành khai thác than cũng có thể mở rộng sản xuất. Hệ
quả tiếp theo là công ăn việc làm mới sẽ được tạo ra cho những người dân Mỹ.
Cách hành xử như vậy là rất đặc trưng cho mô hình nhà nước điều chỉnh. Nhà nước
chỉ tác động lên các ngành công nghiệp bằng cách điều chỉnh chính sách, pháp
luật chứ không trực tiếp xây dựng kế hoạch rồi đầu tư phát triển các ngành này.
Và đây cũng là điểm khác biệt hết sức quan trọng giữa mô hình nhà nước điều
chỉnh với mô hình nhà nước kiến tạo phát triển.
Thực ra, thuật ngữ “nhà nước kiến tạo phát
triển” được nhà nghiên cứu C.Giôn-xơn (Chalmers Johnson) đưa ra từ những năm
80 của thế kỷ trước khi ông nghiên cứu về sự phát triển thần kỳ của Nhật
Bản. Ông nhận thấy rằng trong sự phát triển thần kỳ ấy có vai trò rất quan
trọng của nhà nước. Nhà nước Nhật Bản đã không chỉ tạo ra khuôn khổ cho sự
phát triển mà còn định hướng và thúc đẩy sự phát triển đó. Sau này, ngoài
Nhật Bản ra, Hàn Quốc, Trung Quốc và nhiều nước đang phát triển khác... đều
được xem là những nhà nước kiến tạo phát triển. Đặc trưng hết sức cơ bản của
mô hình nhà nước này là nhà nước trực tiếp đề ra một kế hoạch phát triển công
nghiệp (với những tham vọng lớn) và đầu tư mạnh mẽ về cơ chế, chính sách và
nhiều khuyến khích khác để thúc đẩy công nghiệp phát triển. Theo các nhà nghiên
cứu, đây là mô hình nhà nước nằm ở giữa nhà nước điều chỉnh (theo chủ thuyết
thị trường tự do) và nhà nước kế hoạch hóa tập trung (theo mô hình xã hội chủ
nghĩa truyền thống). Nhà nước kiến tạo phát triển không đứng ngoài thị
trường, nhưng cũng không làm thay thị trường mà nhà nước kiến tạo phát triển
chủ động can thiệp mạnh mẽ vào thị trường để thúc đẩy phát triển và hiện
thực hóa các mục tiêu phát triển đã được đề ra. Để đạt được mức tăng trưởng
GDP gấp đôi, một nhà nước điều chỉnh (như Hoa Kỳ) sẽ phải mất đến 50 năm,
trong lúc đó một nhà nước kiến tạo phát triển (như Trung Quốc) chỉ mất 10
năm. Từ ví dụ về sắc lệnh độc lập năng lượng của Tổng thống Mỹ Donald Trump,
chúng ta cũng sẽ thấy khá rõ những hạn chế của mô hình nhà nước điều chỉnh. Cụ
thể, nhiều nhà nghiên cứu cho rằng việc hạ thấp tiêu chuẩn phát thải chưa chắc
đã khiến các doanh nghiệp đầu tư vào sản xuất điện than nhiều hơn; việc khai
thác than vì vậy chưa chắc đã được mở rộng; công ăn việc làm mới cho người dân
Mỹ chưa chắc đã được tạo ra.
Nhiều người cho rằng, nhà nước kiến tạo phát
triển là mô hình nhà nước kết hợp được ưu điểm, đồng thời khắc phục được
nhược điểm của cả hai mô hình nhà nước điều chỉnh và nhà nước kế hoạch hóa
tập trung.
Tuy nhiên, chúng ta cũng phải thấy rằng mô
hình nhà nước kiến tạo phát triển mạnh mẽ nhất trong những thập niên nửa cuối
của thế kỷ trước. Sự hấp dẫn của mô hình này đã suy giảm ít nhiều khi cuộc
khủng khoảng tài chính châu Á năm 1997 xảy ra ảnh hưởng nghiêm trọng đến nhiều
nước, đặc biệt các nước Đông Á (là những nước theo mô hình nhà nước kiến tạo
phát triển). Nhiều học giả bắt đầu có cái nhìn phê phán hơn đối với mô hình nhà
nước kiến tạo phát triển và họ chỉ ra không ít những hạn chế của mô hình này.
Ví dụ như sự hoạch định kế hoạch phát triển công nghiệp của nhà nước có thể dẫn
đến hiện tượng dư thừa năng lực sản xuất quá lớn như ở Trung Quốc hay trong
thời đại toàn cầu hóa, khi các tập đoàn xuyên quốc gia đang làm chủ việc hoạch
định chính sách phát triển nhiều ngành công nghiệp thì nhà nước không dễ đi
ngược lại với các tập đoàn này.
Tuy nhiên, nhà nước kiến tạo phát triển vẫn
là một mô hình đầy tiềm năng, phù hợp với điều kiện văn hóa, kinh tế, xã hội,
phù hợp với từng giai đoạn phát triển của mỗi quốc gia.
Kiến tạo phát triển chính là tạo ra những cải
cách đột phá
Ở Việt Nam, thuật ngữ “Chính phủ kiến tạo
phát triển” lần đầu tiên được đưa ra trong một bài viết của nguyên Thủ tướng
Nguyễn Tấn Dũng vào năm 2014. Thế nhưng, thuật ngữ này chỉ thật sự trở thành
một định hướng của cải cách, từ khi Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đưa ra cam kết
xây dựng một “Chính phủ kiến tạo phát triển, liêm chính, hành động quyết liệt,
phục vụ nhân dân” trong phát biểu nhậm chức của mình và nỗ lực đẩy mạnh thực
hiện trong thời gian qua.
Nếu đặt câu hỏi: Các Thủ tướng của chúng ta
có chịu ảnh hưởng của lý thuyết về mô hình nhà nước kiến tạo phát triển được
các nhà nghiên cứu đưa ra từ thế kỷ trước
hay không? Câu trả lời có lẽ là không. Kể từ khi từ bỏ nền kinh tế kế hoạch
hóa, tập trung, quan liêu, bao cấp và xây dựng nền kinh tế thị trường có sự
quản lý của Nhà nước, về cơ bản chúng ta đã đi theo mô thức của một nhà nước
kiến tạo phát triển. Cái mà các Thủ tướng của chúng ta quan tâm là thúc đẩy
những cải cách để kiến tạo ra sự phát triển nhanh chóng và vượt bậc cho đất
nước.
Có lẽ, trong điều kiện của Việt Nam thì để
kiến tạo phát triển Nhà nước cần phải hoạch định đường lối phát triển cho
đất nước (đặc biệt là đường lối công nghiệp hóa và chương trình xóa đói giảm
nghèo) và thúc đẩy việc hiện thực hóa đường lối đó. Thúc đẩy việc hiện thực
hóa thì không có nghĩa là làm thay người dân và các doanh nghiệp mà tối thiểu
phải làm được những việc sau đây:
Trước hết, Nhà nước phải tạo ra được hệ thống khuyến
khích để các nguồn lực của xã hội được tập trung đầu tư cho các mục tiêu
phát triển. Hệ thống khuyến khích đó có thể là chi tiêu công, là thuế, là
tín dụng, là thương quyền... Ngoài ra, Nhà nước còn cần phải phát huy thế
mạnh của nhà nước điều chỉnh là tạo ra khuôn khổ thể chế và mọi điều kiện
cần thiết khác để từng người dân có thể dễ dàng làm ăn và mưu cầu hạnh
phúc. Khi và chỉ khi hàng triệu người dân Việt Nam có điều kiện làm ăn dễ
dàng, có năng lực làm chủ cuộc sống và sáng tạo tương lai thì sự giàu có và
thịnh vượng bền lâu mới đến với đất nước ta. Và đó cũng mới chính là sự phát
triển thực chất nhất. Điều quan trọng là phải xây dựng cho được những khuôn
khổ thể chế cần thiết để cho công việc làm ăn của người dân ngày một dễ
dàng hơn. Quan trọng nhất ở đây là quyền tự do kinh doanh, quyền tự do tài
sản, quyền tự do khế ước... phải được bảo đảm; sự minh bạch phải được
tăng cường; các hợp đồng phải được tôn trọng và bảo vệ; các tranh chấp phải
được giải quyết nhanh chóng và hiệu quả. Ngoài ra, một điều kiện không thể
thiếu ở đây là việc bảo đảm sự ổn định kinh tế vĩ mô. Vì thiếu sự ổn định
kinh tế vĩ mô, không doanh nghiệp cũng như một người dân nào có thể làm ăn
dễ dàng được. Đây vì vậy là một trong những nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của
Chính phủ kiến tạo phát triển.
Hai là, Nhà nước cần tìm mọi cách để cung
cấp các dịch vụ công chất lượng, giá rẻ cần thiết cho sự phát triển năng
lực và việc làm ăn của các doanh nghiệp, của những người dân. Muốn làm được
điều này, phải xây dựng được một bộ máy hành chính-công vụ hết sức chuyên
nghiệp và hiệu quả. Bộ máy này phải được tuyển dụng, bổ nhiệm nghiêm
ngặt dựa trên cơ sở của trình độ chuyên môn, nghiệp vụ.
Ba là, nhà nước phải biết tạo ra cạnh tranh lành
mạnh để tất cả mọi chủ thể trong xã hội đều phải vươn lên và để thu hút
được người tài. Tiêu chí để cạnh tranh trong đời sống kinh tế là chất lượng
hơn và giá rẻ hơn. Tiêu chí để cạnh tranh trong đời sống chính trị là tài giỏi
hơn và đạo đức hơn. Trong đời sống kinh tế, thúc đẩy cổ phần hóa các doanh
nghiệp nhà nước và kiểm soát gắt gao những doanh nghiệp còn chiếm giữ vị thế
độc quyền là rất quan trọng. Độc quyền không chỉ dẫn đến lạm quyền mà còn
làm cho hoạt động kinh tế kém hiệu quả và xã hội kém năng động. Một cơ chế
để người tài được tuyển chọn cũng hết sức quan trọng. Một phần của cơ chế
này là áp đặt chế độ trách nhiệm rất rõ ràng, để những người đứng đầu bắt
buộc phải chọn cho được người tài (không chọn được người tài không thể hoàn
thành được công việc). Tất nhiên, chúng ta cũng phải trao quyền tuyển chọn
cho những người đứng đầu này.
Với một khuôn khổ khái niệm như trên, Nhà
nước ta quả thực có thể kiến tạo ra sự phát triển nhanh chóng và bền vững cho
đất nước. Vấn đề là chúng ta cần sớm làm rõ khung khái niệm về nhà
nước kiến tạo phát triển (chính phủ kiến tạo phát triển) mà chúng ta mong
muốn xây dựng trên đất nước Việt Nam.
Nguồn: http://www.qdnd.vn
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét