TAI SAO NÓI QUY LUẬT GIÁ TRỊ THĂNG DƯ LÀ QUY LUẬT KINH TẾ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN. NÓ ĐƯỢC BIỂU HIỆN NHƯ THẾ NÀO TRONG CÁC GIAI ĐOẠN PHÁT TRIỂN CỦA CHỦ NGHĨA TƯ BẢN?

 Mỗi phương thức sản xuất bao giờ củng ra đời. tồn tại, phát triển và diệt vong dưới sự chi phối của một hệ thống các quy luật xã hội nói chung, hệ thống quy luật kinh tế nói riêng, trong đó có quy luật kinh tế cơ bản. ơ phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa, quy luật kinh tế cơ bản là quy luật sản xuất giá trị thặng dư, mà nội dung của nó là bảo đảm sản xuất ngày càng nhiều giá trị thặng dư cho nhà tư bản trên cơ sở tăng cường bóc lột lao động làm thuê dựa vào việc mở rộng sản xuất và ứng dụng tiến bộ khoa học - kỹ thuật công nghệ.

Quy luật này phản ánh mối quan hệ bản chất nhất giữa hai giai cấp cơ bản trong xã hội tư bản. Đó là giai cấp tư sản bóc lột giai cấp vô sản. Cơ sở của sự bóc lột đó là chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản về tư liệu sản xuất. Quy luật giá trị thặng dư chi phối sự hoạt động của các quy luật khác trong xã hội tư bản.

Quy luật giá trị thặng dư chỉ ra mục đích của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa là sản xuất ra ngày càng nhiều giá trị thặng dư chứ không phải vì giá trị sử dụng. Trên thực tế, việc nhà tư bản có quan tâm tới giá trị sử dụng, cải tiến mẫu mã hàng hóa củng chỉ là thủ đoạn để dạt được giá trị thặng dư. c. Mác đã chỉ rõ: "Sản xuất giá trị thặng dư hay lợi nhuận là quy luật tuyệt đối của phương thức sản xuất này".

Quy luật giá trị thặng dư chi phối quá trình phát sinh, phát triển và diệt vong của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa. Chủ nghĩa tư bản chỉ nẩy sinh khi xuất hiện những điều kiện và khả năng về tự do mua bán sức lao động, điều kiện khả năng chiếm đoạt lao động thặng dư của lao động làm thuê, khi tiền và tư liệu sản xuất biến thành phương tiện bóc lột giá trị thặng dư. Củng chính vì chạy theo việc bóc lột ngày càng nhiều giá trị thặng dư, chủ nghĩa tư bản đã phát triển qua các giai đoạn từ thấp đến cao: cạnh tranh tự do và độc quyền; lực lượng sản xuất xã hội phát triển và năng suất lao động cao hơn xã hội trước.

Quy luật giá trị thặng dư củng quyết định sự diệt vong không tránh khỏi của chủ nghĩa tư bản, bởi chính theo đuổi giá trị thặng dư đã làm cho lực lượng sản xuất ngày càng phát triển, làm sâu sác thêm mâu thuẫn giữa chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất với lực lượng sản xuất phát triển cao mang tính chất xã hội hóa sâu sâc. Sự vận động của mâu thuẫn này biểu hiện ra xã hội là mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản và giai cấp vô sản. Chính mâu thuẫn này sẽ dẫn chủ nghĩa tư bản đến diệt vong.

Trong giai đoạn cạnh tranh tự do, quy luật giá trị thặng dư biểu hiện thành quy luật lợi nhuận bình quân. Các nhà tư bản cạnh tranh và dịch chuyển tư bản để tìm kiếm lợi nhuận bình quân.

Trong giai đoạn chủ nghĩa tư bản độc quyền, quy luật giá trị thặng dư chuyển hóa thành quy luật lợi nhuận độc quyền cao. Các nhà tư bản độc quyền không theo đuổi lợi nhuận bình quân mà theo đuổi lợi nhuận độc quyền cao.